همه چیز درباره کودهای فسفر

فسفر یازدهمین عنصر فراوان در زمین است که یکی از مهمترین عوامل موثر برای رشد گیاهان می باشد اما این ماده مغذی به صورت خالص در طبیعت وجود ندارد و همیشه با یک عنصر پایه ترکیب می شود و چیزی را به نام فسفات تشکیل می دهد. هنگامی که کشاورزان به مدیریت فسفر (P) توجه ویژه ای داشته باشند، می تواند منجر به تولید محصول سودآور شود، معمولاً خاک به دلایل مختلفی از جمله شسته شدن در اثر باران از فسفر تهی می شود، بنابراین کشاورزی مدرن متکی به استفاده از کودهای فسفر است. در واقع فسفر (همراه با نیتروژن) یکی از محدود کننده ترین منابع در خاک محسوب می شود، به این معنا که کمبود فسفر قابلیت محدود کردن رشد گیاه را دارد و در صورت وجود کمبود باید به سرعت از کود فسفر استفاده شود.

اهمیت فسفر در رشد گیاهان

همه موجودات زنده به فسفر نیاز دارند، به ویژه گیاهان که برای رشد طبیعی و بلوغ به موقع به این ماده مغذی ضروری وابسته هستند. فسفر (P) بخشی از ساختار هسته گیاهان است که به مقدار زیادی در بافت های مریستمی مورد نیاز است، جایی که سلول ها به سرعت در حال تقسیم و بزرگ شدن هستند. این ماده که نقش عمده ای در رشد بافت جدید و تقسیم سلولی دارد، وظیفه تنظیم سنتز پروتئین را نیز بر عهده دارد. گیاهان انتقال انرژی پیچیده ای را برای رشد انجام می دهند، عملکردی که به فسفر نیاز دارد؛ یکی دیگر از فواید فسفر کافی در گیاهان رشد مناسب ریشه و تسریع در بلوغ است.

فسفر جزء حیاتی DNA که حاوی داده های ژنتیکی همه موجودات زنده است، می باشد، همچنین بخش مهمی از RNA را تشکیل می دهد که کد ژنتیکی مسئول ساخت پروتئین و سایر ترکیبات مورد نیاز برای تشکیل ساختار گیاهان هیدروپونیک را می خواند. ساختارهای DNA و RNA هر دو توسط فسفر به هم مرتبط هستند. وجود فسفر برای جزء ATP حیاتی است؛ ATP در طول فتوسنتز تشکیل می شود و حاوی فسفر به عنوان بخشی از ساختار آن می باشد. ATP از زمان رشد تا بلوغ در گیاهان وجود دارد زیرا آنها برای پردازش تغذیه برای رشد خود به آن نیاز دارند.

فسفر یکی از سه ماده مغذی اصلی است که بیشتر در کودها یافت می شود و "P" در کود NPK که به نام کود کامل نیز شناخته می شود، اشاره به این ماده مغذی دارد. اصطلاح فسفات در دسترس به این دلیل به کار می رود که فسفات متحرک ترین مواد مغذی گیاهی است و اگر به شکل محلول نباشد، دریافت آن برای گیاهان اگر غیرممکن نباشد، دشوار است.

کمبود فسفر باعث چه چیزی می شود؟

به طور کلی تشخیص کمبود فسفر در گیاهان دشوار است و زمانی که تشخیص داده شود ممکن است برای ارتقاء سطح آن دیر شده باشد. گیاهان از مراحل اولیه رشد به فسفر نیاز دارند و زمانی که نشانه هایی از توقف رشد ظاهر می شود، جبران اثرات کمبود آن دشوار است. گیاهی که کمبود فسفر دارد معمولاً قد کوتاه و ساقه های نازک دارد، اما شاخ و برگ های آن اغلب تیره، تقریباً مایل به آبی و سبز هستند، بنابراین مگر اینکه تعداد زیادی از گیاهان بزرگتر و سالم برای مقایسه وجود داشته باشند، گیاهانی که کمبود فسفر دارند اغلب از نظر ظاهری کاملا طبیعی به نظر می رسند. در موارد شدید، کمبود فسفر می تواند باعث زردی و پیری برگ ها شود، همچنین تاخیر در بلوغ، گلدهی کم و کیفیت پایین دانه نیز می تواند نشانگر کمبود فسفر در گیاه باشد که با استفاده به موقع از کود فسفر قابل جبران است. برخی از گیاهان نیز در اثر کمبود فسفر در برگ ها و ساقه های خود رنگ ارغوانی ایجاد می کنند، اگرچه سایر تنش های مرتبط مانند دماهای سرد نیز می توانند باعث ایجاد این رنگدانه های بنفش شوند.

کمبود فسفر گیاهان با استفاده از کود فسفر در خاک یا از طریق تغذیه برگی برطرف می شود؛ اثر فسفر صرف نظر از روش کاربرد آن یکسان است.

کود فسفر چیست؟

خاک سالم حاوی مقدار زیادی فسفر به شکل فسفات است، اما با گذشت زمان مقدار موجود برای استفاده گیاهان کاهش می یابد، در اینصورت اگر می خواهید گیاهان شما قادر به رشد باشند، باید برای افزایش مقدار آن از کود فسفر استفاده کنید. کودهای شیمیایی تجاری حاوی فسفر طی چند دهه گذشته به یک محصول تصفیه شده و قابل پیش بینی تبدیل شده اند؛ سنگ فسفات ماده اولیه ای است که برای تولید بیشتر کودهای فسفاته تجاری موجود در بازار استفاده می شود. انتخاب نوع و روش استفاده از کودهای فسفر با محصول، خواص خاک و شرایط محیطی تغییر می کند، به طور کلی دو نوع کود فسفر بسته به درجه فرآوری شیمیایی که روی سنگ فسفات اصلی انجام شده وجود دارد، آهسته رهش و سریع رهش. سریع رهش به معنی محلول در آب است که فسفر موجود در این کودها به راحتی در دسترس گیاهان قرار میگیرد، اما کودهای آهسته رهش به این معنیست که فسفر باید با روش دیگری حل شده و در دسترس گیاهان قرار گیرد، به عنوان مثال توسط اسیدها یا میکروارگانیسم های خاک.

انواع کودهای فسفاته

در خاک بسیاری از مناطق، به خصوص در شهرهای ساحلی به دلیل فرسایش در اثر هوا، خاک به طور طبیعی دارای فسفر کمی می باشد. بنابراین برای رشد خوب گیاهان و پربار شدن درختان در این مناطق باید از کودهای فسفر استفاده کنید، کشاورزان در شهرهای ساحلی به خصوص در شمال کشور از انواع کود فسفر بسیار بیشتر از نیتروژن و پتاسیم استفاده می کنند. فسفر را می توان از منابع متعددی در کودها، جامدات زیستی، یا به عنوان یک محصول جانبی جدایی ناپذیر از سایر اصلاحات خاک، کودهای آلی طبیعی یا محرک های زیستی تامین کرد. قابل توجه ترین افزودنی ها ناشی از استفاده از کمپوست به عنوان اصلاح کننده خاک یا منابع نیتروژن و استفاده از آب بازیافتی هستند.

کودهای فسفر به اشکال مختلفی در دسترس هستند که همگی بر پایه سنگ فسفات هستند؛ پرکاربردترین انواع کود فسفر عبارتند از:

• مونوآمونیم فسفات MAP (P 21%): این نوع کود فسفر از ترکیب اسید فسفریک با آمونیاک تولید می شوند و محلول در آب می باشد، جذب فسفر توسط گیاه با کودهای فسفات آمونیوم به دلیل وجود آمونیوم افزایش می یابد و معمولا به شکل محلول پاشی استفاده می شوند.

• سوپر فسفات (P 9%) Superphosphate: این کود با تصفیه سنگ فسفات با اسید سولفوریک تولید می شود و رایج ترین کود فسفر مورد استفاده در بین کشاورزان و باغداران است. کود سوپرفسفات 90 درصد محلول در آب و برای تمام گیاه در دسترس است و در دسته کودهای سریع رهش قرار میگیرد.

• سوپر فسفات دوگانه (P 17.5%) و سوپر فسفات سه گانه (P 20%) : در هر دوی این کودها به جای اسید سولفوریک در ساخت از اسید فسفریک استفاده می شود. این کودها دارای نسبت بالای حلالیت در آب و سریع رهش هستند و معمولاً به شکل کود جامد در دسترس می باشند.

• NPK : که کودهای کامل یا مرکب نیز نامیده می شوند، کودهایی هستند که حاوی هر سه ماده مغذی نیتروژن، فسفر و پتاسیم به نسبت های مختلف هستند. عدد میانی در مقادیر NPK چاپ شده روی بسته بندی کود به شما می گوید که کود حاوی چه مقدار فسفر به عنوان درصدی از جرم کل آن است، هرچه عدد میانی بیشتر باشد، فسفر بیشتری در کود وجود دارد.

• دی آمونیوم فسفات DAP (P 20%): دی آمونیوم فسفات DAP پرمصرف ترین کود فسفر در جهان است و همچنین یکی از بهترین کودهای مورد استفاده برای پسته می باشد که به دلیل محتوای بالای مواد مغذی و خواص فیزیکی عالی محبوبیت زیادی دارد.

• سنگ فسفات (P 15.5%) Rock phosphate: سنگ فسفات خرد شده گاهی اوقات به عنوان کود فسفر استفاده می شود اما بسیار نامحلول است و از کودهای آهسته رهش می باشد. سنگ فسفات فعال (RPR) می تواند محلول تر از سنگ فسفات خرد شده در جایی که خاک اسیدی و بارندگی زیاد وجود دارد، مانند سواحل شمالی، باشد.

• اسید فسفریک: اسید فسفریک یک محصول میانی (از نظر دسترسی گیاه) است که برای تولید انواع کودهای فسفاته استفاده می شود، تقریباً 10 درصد اسید فسفریک در صنایع غذایی استفاده می شود.

مزایای استفاده از کود فسفر برای گیاهان

1.   رشد ریشه: ریشه های سالم پایه و اساس سلامتی و رشد گیاهان هستند و فسفر یکی از مهمترین مواد مغذی برای رشد و تقویت ریشه گیاهان است.

2.   گل و دانه: داشتن گل های زیبا و فراوان و به بار نشستن درختان میوه دلیل اصلی پرورش گیاهان می باشد، وجود فسفر کافی در هر گیاهی تشکیل گل و تولید دانه ها را بهبود می بخشد.

3.   افزایش مقاومت گیاه:انواع کود فسفر مقاومت گیاهان را در برابر بیماری ها و آفات بهبود می بخشند و آنها را در زمستان و آب و هوای سرد قوی تر می کنند.

نحوه و زمان مصرف کودهای فسفات

از نظر شیمیایی، فسفر یک عنصر بسیار پایدار است و توسط عناصر خاصی در خاک از نظر شیمیایی متصل می شود، قدرت و مدت واکنش فسفر به pH خاک بستگی دارد. کود فسفر جامد از محل اعمال شده دور نمی شود زیرا با خاک واکنش می دهد، به این معنی که به سرعت با آهن و آلومینیوم موجود در خاک پیوند ‌یافته و در دسترس گیاهان قرار نمیگیرد، مخصوصاً زمانی که pH خاک زیر 5 باشد. از آنجایی که فسفر به راحتی در خاک ثابت می شود، محصولات زراعی تنها 5 تا 20 درصد از کود فسفر وارد شده به خاک را جذب می کنند؛ هنگامی که کود فسفات به صورت دائمی در مراتع پخش می شود، فسفر در سطح خاک انباشته می شود و در صورت وجود رطوبت کافی به راحتی در دسترس گیاهان قرار می گیرد.

مهم ترین زمان برای استفاده از کودهای فسفر قبل از کاشت است زیرا وجود فسفر کافی برای رشد ریشه نهال و رشد اولیه حیاتی است. استفاده از کودهای فسفر هم در پاییز و بهار ثابت شده که جایگزین های موثری برای تامین مواد مغذی به محصول هستند و هیچ تفاوت زراعی از نظر زمان بندی مناسب در افزایش دسترسی به مواد مغذی نسبت به دیگری وجود ندارد. البته پاییز معمولاً زمانیست که توسط بسیاری از کشاورزان و باغداران ترجیح داده می شود، زیرا معمولاً در پاییز زمان و مواد مغذی بیشتری نسبت به فصل کاشت در بهار وجود دارد؛ به جز خاک های اسیدی و بسیار اسیدی، که در آنها فسفات های محلول در معرض برگشت سریع هستند، حتی به اشکالی که دسترسی به آنها برای گیاهان دشوار است. همچنین، تراکم کود در خاک در هنگام رانندگی با تجهیزات سنگین در پاییز نگران کننده نیست، زیرا خاک معمولاً خشک تر از فصل بهار است و کاربرد کود فسفر و کود پتاسیم همراه با عملیات خاک ورزی در پاییز امکان پذیرتر می باشد.